Ura me tri harqe është një roman i shkurtër. I ngjan një tregimi legjendar a mitik, një kronike `ekzotike` mesjetare në Arbërinë e pastër paraaziatike; me kisha e katedrale, kuvende e famulli, murgj e ipeshkvij me arsim të lartë, kështjella e pallate, kontë e princa që ishin në marrëdhënie diplomatike me princat e mbretërit e vendeve europiane. Një Shqipëri që ecte krahpërkrah me qytetërimin europian perëndimor.
ese letrare per ura me tri harqe
I ndodhur në një tragjedi të përsëritur mesjetare, autori shkathtësisht zgjedh forma letrare, metafora e simbole, madje edhe alegori të krijuara mjeshtërisht, për të mbetur në jetë ai vet si shkrimtar dhe rrëfenjat e tija. Shkrimtari nuk guxon të vdes pa dëshmuar historinë e vërtetë apo pa treguar si gjendet e ku gjendet, si dëshmi kohe, mision esencial letrar, si dishepull i fjalës. Kjo ndërgjegje e Kadaresë shtrihet fundekrye në rreshtat e romanit Ura me tri harqe. Këtë mision ai e kryen duke tejshkuar mbi realitetin, por me fuqinë e miteve e legjendave antike shqiptare, gojëdhëna, duke krijuar metafora krejt origjinale të cilat para tij apo në kohën e tij në Gadishullin Ballaknik kishin domethënie tjetërfare e duke krijuar personazhe ndër më të kompletuar në veprën e tij madhore, e shpalos edhe aktualitetin e dhimbshëm. Po këtu Kadare ka krijuar një harmoni stilesh e mënyra të ndryshme letrare duke gërshetuar tragjedinë (murimi), groteskun (pronarët e urës dhe kontraktuesit e huaj me atë gjuhën e tyre shkarravina, veshjet e dervishëve dhe mënyra e tyre ecjes, këngët turko-osmane), dhe kulturën e lartë arbërore, shpirtin human e bujarë shqiptar mesjetar në raport me tjerët. Ky shpirt hetohet në veçanti te mikpritja e murgut ndaj të huajve, udhëpërshkruesve dhe mbledhësve të baladave.
Romani Ura me tri harqe do me na kallëxue ngjarje të kaluara, të mbështjella ndër shekuj me velin e shtrembërimeve, me kallëxime dokrra të shtira në palcën e etnisë arbërore. Përmes një legjende të hershme të ndërtimit të një Ure, autori gjen anën tjetër të historisë, anën e vërtetë dhe rrënjët e tragjedisë. Kjo bëhet edhe intenca narrative e autorit.
Ashtu si e fillon romanin, duke marrë shkrimin e traditës buzukiane, po ashtu Kadare edhe e mbaron. Madje krejt zishëm, autori kujton se këndej pari përbindëshi Ura (lex. Shteti totalitar shqiptar) do të kërkojë fli. Para se murimi të përsëritej Zëri duhet lëshuar e dëshmia duhet lënë e shkruar. Nuk është e rastit se romani Ura me tri harqe fill pas daljes përjetoi kritika dhe për një kohë të gjatë gati nuk u përmend. Këto janë ato kronika që paguhen me kokë, por janë të domosdoshme për të treguar në thelb ngjarjet si dëshmi të kohës. Autori ka frikë se romanet e tija do të jenë shkas i krijimit të një komploti ndaj tij, por jo vetëm atij. Sikur në të shkuarën shqiptare, kur etërit e shkrimit shqip u martirizuan për të pastruar me gjak shkrimin shqip, ashtu edhe në ditët tona Kadare fuqishëm do të jetë pjesë e këtij martirizimi fisnik.
Ismail Kadare përmes romanit Ura me tri haqe ka krijuar në mënyrë brilante dhe krejt origjinale metaforën e urës dhe kufirit si topose letrare. Metafora e urës te Kadareja krijohet krejt ndryshe, për dallim të diskursit letrar që ravijëzohej në ligjërimin e shkrimtarëve të popujve fqinjë ballkanas. Derisa popujt e Ballkanit e marrin Urën si bashkim i qytetërimeve dhe bashkim i popujve apo edhe i dy brigjeve të ndara e të kundërta, te Kadareja metafora e Urës ka ngjyrime të përbindëshit e lugatit që përpin njerëz. Ajo, ura, shndërrohet në instrument të dhunshëm dhe kërcënues për popullin shqiptar. Kjo metaforë e autorit shtrihet qartë në roman. Ura përherë ka kërkuar shqiptarë të gjallë për murim. Kjo tragjedi e vazhdueshme do të jetë një magji e keqe e shestuar përmes legjendave dhe miteve krejt me intencë imponimi padashje të futjes në shpirtin e tjetrit. Ura si metaforë e bashkimit tjetërsohet, sepse Perandoria Osmane ngrit ura jo si ofertë e bashkëpunimit dhe krijimit të lidhjeve të shëndosha ndër-qytetëruese, por si përfituese territoresh, përkatësisht përfituese e frymës së tjetrit për ta shndërruar e shkrirë në vete tjetrin. Kadare i ka dhënë kuptim të ri simbolikës së urës apo metafora e urës ka marrë ngjyrime të reja.
Kadare romanin Ura me tre harqe e ka shkruar për të treguar identitetin e shqiptarëve. Lufta e madhe që zhvillohej në Ballkan për t`ia tjetërsuar Arbërisë identitetin, ka pasur pasoja të rënda deri më sot. Autori me vite ka ritreguar në romanet e tija këtë luftë dhe flijimet e njëpasnjëshme që janë bërë mbi popullin shqiptar.
Ura me tri harqe është roman i shkrimtarit Ismail Kadare, botuar për herë të parë më 1978 në Tiranë në vëllimin me të njëjtin titull.Është i shkruar në formën e një kronike dhe trajton legjendën e njohur shqiptare të murimit të njeriut në themelet e urës, në një kontekst mesjetar.
Për të kapërcyer ndalesën e botimit të romaneve të reja, e cila qe rrjedhojë e poemës Pashallarët e kuq, i maskoi ato si novela duke i ngjeshur në një përmbledhje novelash. Kësodore në vitin 1978 u botua vëllimi Ura me tri harqe me "novelat": Ura me tri harqe, Kamarja e turpit, Komisioni i festës dhe Muzgu i perëndive të stepës.
Problemi nuk jeni as ju i nderuar zoti Yzeiri, as Kadareja, as blogu i Ardian Vehbiut dhe as ne te pabindurit. Problemi eshte qe ne Shqiperi shume analiza behen per filanin apo fistekun (shumica faktikisht jane levdata dhe jo analiza te terthorta te tekstit), ne vend se fillimisht te ndertojme nje debat per vete analizen apo kritiken letrare. Pra te ndjekim rrugen e Martin Hajdagerit te analizes, i cili perpara se te jape pergjigje ne shume teza qe shtron, fillimisht analizon pyetjet, termat, rendesine e terminologjise dhe problematikes, dhe ne fund fare hidhet te pergjigja.
Ndërsa rrëfen në bisedë fillimet e karrierës si shkrimtar, Kadare kujton një moment kur, megjithëse djalosh në Shqipëri, ai filloi të kopjonte me dorë përkthimin e Makbethit të Shekspirit. Ky gjest fillestar i lidhjes së shkrimeve të tij me diçka më të madhe pasqyrohet në esetë e mëvonshme të Kadaresë për letërsinë botërore. Në esetë për Shekspirin, Eskilin dhe Danten që kam përkthyer në gjuhën angleze, Kadare diskuton ndikimin e këtyre autorëve në shkrimet e veta por, gjithashtu, i përkufizon ata si autorë botërorë që trajtojnë dukuritë botërore në veprat e tyre.[2] Kadare e lidh artin e epërm të këtyre autorëve kanonikë me dramën e gjallë, të përditshme dhe interpretimet e qenësishme të riteve të martesës dhe vdekjes te njerëzit që jetojnë në Ballkan. Edhe pse shkruan për një kohë kur Ballkani nuk po krijonte tekstet e duhura letrare, duke hedhur vështrimin si nga letërsia gojore dhe zakonet vendase, Kadare gjurmon themelet e letërsisë në Shqipëri, duke marrë atë që mund të interpretohet si një periferi letrare dhe letërsi e vogël duke e lidhur me të njëjtën burim krijues që krijon letërsinë e madhe botërore.
Nëse flasim për përfaqësimin e letërsisë shqiptare në krijimtarinë botërore, emri i parë që i shkon në mendje gjithkujt është pa dyshim Ismail Kadare - shkrimtari më i njohur shqiptar, veprat e të cilit janë përkthyer dhe botuar në shumë vende të botës dhe kandidat i përhershëm i çmimeve më të njohura letrare. Po nuk është i vetmi, bashkë me të janë edhe Dritëro Agolli dhe Fatos Kongoli. Në rubrikën tonë sot do të flasim shkurtimisht për tre shkrimtarët në fjalë.
Botimet e Veprës 1- Frymëzime djaloshare, Lirika; Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, Tiranë, 1954 2- Ëndërrimet, lirika dhe poema; Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, Tiranë, 1957 3- Princesha Argjiro, poemë; Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, Tiranë, 1958 4- Princesha Argjiro, poemë; Naim Frashëri, Tiranë, 1967 5- Princesha Argjiro, poemë; Rilindja, Prishtinë, 1970 6- Princesha Argjiro, poemë; Rilindja, Prishtinë, 1972 7- Princesha Argjiro, poemë; Rilindja, Prishtinë, 197(?) 8- Princesha Argjiro, poemë; Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, Tiranë, 1977 9- Princesha Argjiro, poemë; Rilindja, Prishtinë, 1983 10- Shekulli im, vjersha dhe poema; Naim Frashëri, Tiranë, 1961 11- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1963 12- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1967 13- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1971 14- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman; Rilindja, Prishtinë, 1973 15- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman, botim i dytë; Rilindja, Prishtinë, 1976 16- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman; Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, Tiranë, 1978 17- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman, botim i tretë; Rilindja, Prishtinë, 197(?) 18- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman, botim i katërt; Rilindja, Prishtinë, 1980 19- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1980 20- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman; Rilindja, Prishtinë, 1990 21- Gjenerali i ushtrisë së vdekur, roman; Fayard, Paris, 1998 22- Përse mendohen këto male; Naim Frashëri, Tiranë, 1964 23- Vjersha dhe poema të zgjedhura; Naim Frashëri, Tiranë, 1966 24- Gurëgdhendësit, poemë; Naim Frashëri, Tiranë, 1967 25- Motive me diell, vjersha dhe poema; Naim Frashëri, Tiranë, 1968 26- Motive me diell; Rilindja, Prishtinë, 1978 27- Qyteti i Jugut, tregime dhe reportazhe; Naim Frashëri, Tiranë, 1967 28- Qyteti i Jugut, tregime; Rilindja, Prishtinë, 1971 29- Dasma, roman; Rilindja, Prishtinë, 1967 30- Dasma, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1968 31- Kështjella, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1970 32- Kështjella, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1973 33- Kështjella, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1976 34- Kështjella, roman; Rilindja, Prishtinë, 1976 35- Kështjella, roman; Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, Tiranë, 1977 36- Kështjella dhe helmi, pjesë teatrore; Naim Frashëri, Tiranë, 1977 37- Kështjella, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1978 38- Kështjella, përshtatur për fëmijë; Naim Frashëri, Tiranë, 1979 39- Kështjella, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1980 40- Kështjella, roman; Rilindja, Prishtinë, 1980 41- Kasnecët e shiut, roman motërzim përfundimtar; Fayard, Paris, 1994 42- Kasnecët e shiut, roman motërzim përfundimtar; Dukagjini Pejë 1997 43- Kronikë në gur, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1971 44- Kronikë në gur, roman; Rilindja, Prishtinë, 1972 45- Kronikë në gur, roman; Rilindja, Prishtinë, 1976 46- Kronikë në gur, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1978 47- Kronikë në gur, roman: Rilindja, Prishtinë, 1980 48- Kronikë në gur, roman; Fayard, Paris, 1997 49- Kronikë në gur, roman; Onufri, Tiranë, 2000 50- Linja të Largëta, shënime udhëtimi; Naim Frashëri, Tiranë, 1971 51- Autobiografia e popullit në vargje, studim, shënime kritike; Naim Frashëri, Tiranë, 1971 52- Dimri i vetmisë së madhe, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1973 53- Dimri i madh, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1977 54- Dimri i vetmisë së madhe, roman; Fayard, Paris, 1999 55- Nëntori i një kryeqyteti, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1975 56- Nëntori i një kryeqyteti, roman; Rilindja, Prishtinë, 1980 57- Nëntori i një kryeqyteti, roman; Fayard, Paris, 1997 58- Përse mendohen këto male; Shqiponjat fluturojnë lart; Ëndërr industriale, poema; Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, Tiranë, 1975 59- Poema të zgjedhura për fëmijë; Naim Frashëri, Tiranë, 1975 60- Koha, vjersha dhe poema; Naim Frashëri, Tiranë, 1976 61- Poezi; Naim Frashëri, Tiranë, 1976 62- Emblema e dikurshme, tregime dhe novela; Naim Frashëri, Tiranë, 1977 63- Emblema e dikurshme, tregime dhe novela; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 64- Kështjella dhe helmi, pjesë teatrore; Naim Frashëri, Tiranë, 1977 65- Ura me tri harqe, novela; Naim Frashëri, Tiranë, 1978 66- Ura me tri harqe, novela; Rilindja, Prishtinë, 1980 67- Në muzeun e armëve, poemë; Naim Frashëri, Tiranë, 1978 68- Në muzeun e armëve, poemë; Naim Frashëri, Tiranë, 1989 69- Poezi; Naim Frashëri, Tiranë, 1979 70- Komisioni i festës; Rilindja, Prishtinë, Rilindja, Prishtinë, 1980 71- Gjakftohtësia, novela; Naim Frashëri, Tiranë, 1980 72- Gjakftohtësia, novela; Rilindja, Prishtinë, 1980 73- Autobiografia e popullit në vargje, studim; Naim Frashëri, Tiranë, 1980 74- Buzëqeshje mbi botë, poezi e zgjedhur; Rilindja, Prishtinë, 1980 75- Prilli i thyer; Rilindja, Prishtinë, 1980 76- Vepra letrare 1, poezi; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 77- Vepra letrare 2, poema; Naim Frashëri, Tiranë, 1982 78- Vepra letrare 3, Gjenerali i ushtrisë së vdekur; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 79- Vepra letrare 4, Kështjella, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 80- Vepra letrare 5, Kronikë në gur, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 81- Vepra letrare 6, Nëntori i një kryeqyteti; Naim Frashëri, Tiranë, 1983 82- Vepra letrare 7, Dimri i madh; Naim Frashëri, Tiranë, 1983 83- Vepra letrare 8, Kush e solli Doruntinën; Ura me tri harqe; Lëkura e daulles; 1981 84- Vepra letrare 9, Pashallëqet e mëdha; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 85- Vepra letrare 10, Prilli i thyer; Muzgu i perëndive të stepës; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 86- Vepra letrare 11, Tregime dhe novela; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 87- Vepra letrare 12, Publiçistikë, Autobiografi e popullit në vargje, reportazhe, shënime udhëtimi, intervista; Naim Frashëri, Tiranë, 1981 88- Poezi; Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, Tiranë, 1985 89- Koha e shkrimeve, tregime, novela, përshkrime; Naim Frashëri, Tiranë, 1986 90- Koncert në fund të dimrit, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1989 91- Koncert në fund të dimrit, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1990 92- Koncert në fund të stinës, roman; Fayard, Paris, 1999 93- Dosja H, roman; Naim Frashëri, Tiranë, 1990 94- Dosja H, roman; Fayard, Paris, 1996 95- Ftesë në studio; Naim Frashëri, Tiranë, 1990 96- Ftesë në studio; Rilindja, Prishtinë, 1990 97- Eskili, ky humbës i madh, studim; 8 Nëntori Tiranë, 1990 98- Viti i mbrapshtë; Rilindja, Prishtinë, 1990 99- Përbindëshi, roman; Vreber, Prizren, 1990 100- Përbindëshi, roman; Shtëpia Botuese e Lidhjes së Shkrimtarëve, Tiranë 1991 101-Përbindëshi, roman; Fayard, Paris, 1998 102-Ëndërra mashtruese, tregime, novela; Naim Frashëri, Tiranë, 1991 103-Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe, studime; 8 Nëntori, Tiranë, 1991 104- Nga një dhjetor në tjetrin, kronikë, këmbim letrash, përsiatje; Fayard, Paris, 1991 105- Pesha e Kryqit; Fayard, Paris, 1991 106- Vepra, vëllimi i parë: Tregimet e tejkohshme: Prometheu, Ëndërra mashtruese, Përpara banjës, Nata e Sfinksit, Piramida, Kush e solli Doruntinën, Ura me tri harqe, Muri i madh; Fayard, Paris, 1993 107- Vepra vëllimi i dytë: Tregimet e ditës që po thyhej, Kisha e Shën Sofisë, Shënime nga Kapiteneria e Portit, Sjellësi i fatkeqësisë, Kamarja e turpit; Fayard, Paris, 1994 108- Vepra vëllimi i tretë: Komisioni i festës, Qorrfermani, Pallati i Ëndërrave, Vjedhja e gjumit mbretëror, Breznitë e Hankonatëve, Heqja e mjeshtërisë së munxadhënësve, Lamtumira e së keqes; Fayard, Paris, 1995 109- Vëllimi i katërt: Viti i mbrapshtë, Prilli i thyer, Dosja H, Kënga, Kalimet e nëndheshme, Konkurs bukurie për burrat në Bjeshkët e Nëmuna; 1996 110- Vëllimi i pestë, Kronikë në gur, Nëntori i një kryeqyteti, Rrëfim trikohësh, Triptik: Koha e shkrimeve, Koha e parasë, Koha e dashurisë; 1997 111- Vepra vëllimi i gjashtë: Qyteti pa reklama, Gjenerali i ushtrisë së vdekur, Muzgu i perëndive të stepës, Përbindëshi; Fayard, Paris, 1998 112- Vepra vëllimi i shtatë, Dimri i vetmisë së madhe, roman; Fayard, Paris, 1999 113- Vepra vëllimi i tetë: Koncert në fund të stinës, roman; Fayard, Paris, 1999 114- Piramida, roman, Vepra, vëllimi i parë; Fayard, Paris, 1993 115- Piramida, roman, Çabej, Tiranë, 1995 116- Shkaba, roman; Çabej, Tiranë, 1995 117- Shkaba, roman; Dukagjini, Pejë, 1996 118- Spiritus, roman; Onufri, Tiranë, 1996 119- Spiritus, roman; Onufri, Tiranë, 2000 120- Dialog me Alain Bosquet; Onufri, Tiranë, 1996 121- Dialog me Alain Bosquet; Onufri, Tiranë, 1996 122- Legjenda e legjendave, ese; Dukagjini, Pejë, 1996 123- Pallati i Ëndërrave, roman; Dukagjini, Pejë, 1996 124- Pallati i ëndërrave, roman; Onufri, Tiranë, 1999 125- Kush e solli Doruntinën; Flaka e Vllazërimit, Shkup, 1997 126- Kush e solli Doruntinën; Album, Tetovë, 1997 127- Kushëriri i ëngjëjve, ese; Onufri, Tiranë, 1997 128- Tri këngë zie për kosovën, tregime; Onufri, Tiranë, 1998 129- Kombi shqiptar në prag të mijëvjeçarit të tretë, ese; Onufri, Tiranë, 1998 130- Ikja e shtërgut, tregim; 1999 131- Ra ky mort e u pamë; Onufri, Tiranë, 1999 132- Qorrfermani; Onufri, Tiranë, 1999 133- Vjedhja e gjumit mbretëror, tregime; Onufri, Tiranë, 1999 134- Ra ky mort e u pamë; Onufri, Tiranë, 2000 135- Kohë barbare, Nga Shqipëria në Kosovë, Biseda me Denis Fernandez Rècatala; Onufri, Tiranë, 2000 136- Breznitë e Hankonatëve, roman; Onufri, Tiranë, 2000 137- Bisedë përmes hekurash me Ushkin Hotin; Onufri, Tiranë, 2000 138- Lulet e ftohta të marsit, roman; Onufri, Tiranë, 2000 2ff7e9595c
Comments